Artykuł pochodzi z wydania: Lipiec-Sierpień 2021
Kodeks pracy jest aktem prawnym, który, co do zasady, reguluje ogół praw i obowiązków stron stosunku pracy, czyli pracownika i pracodawcy. W pewnych warunkach jednak kodeks pracy nie będzie podstawowym źródłem prawa pracy. Będą nim pragmatyki pracownicze – przepisy szczególne o randze ustawowej.
Pragmatyki pracownicze są przepisami szczególnymi o randze ustawowej, regulującymi kwestie związane ze stosunkiem pracy wyłącznie do określonej grupy pracowników. Niewątpliwie można do tej grupy zaliczyć pragmatyki pracownicze pracowników samorządowych. Co istotne, ustawodawca w art. 5 kp przyznaje pragmatykom pracowniczym prymat przed przepisami kodeksu pracy.
Jedynie w zakresie nieuregulowanym przez pragmatyki zastosowanie znajdą regulacje kodeksowe.
Jedną z kategorii regulowanych przez pragmatyki pracownicze jest czas pracy. W ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 1282 ze zm.; dalej: uops) również znajdują się przepisy normujące czas pracy danej grupy pracowników. W tym miejscu powstaje pytanie, w jakim stopniu zapisy tej pragmatyki są na tyle kompletne w zakresie czasu pracy, by nie było konieczności stosowania przepisów kodeksu pracy. Niniejszy artykuł będzie próbą udzielenia odpowiedzi na to pytanie.
CZAS I KOMFORT OBYWATELI
Zagadnienia związane z czasem pracy pracowników samorządowych uregulowano w dosyć wąskim zakresie w art. 42 uops. W ust. 1 wskazano na obowiązek uregulowania kwestii organizacji czasu pracy. W regulaminie pracy danej jednostki powinny znaleźć się zapisy określające porządek wewnętrzny i rozkład czasu pracy w sposób zapewniający obywatelom załatwianie spraw w dogodnym dla nich czasie. Ustępy 2–4 odnoszą się natomiast do wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych i zasad jej rekompensaty.
Zgodnie z art. 42 ust. 2 uops, jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta. Przy czym ujęto również, że pracy w godzinach nadliczbowych nie można polecić kobietom w ciąży oraz, bez ich zgody, pracownikom samorządowym sprawującym pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki lub opiekującymi się dziećmi w wieku do ośmiu lat (art. 42 ust. 3 uops). Ponadto, zgodnie z ust. 4, pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.
Wobec skromnej regulacji pragmatyki samorządowej dotyczącej czasu pracy w pozostałym zakresie zastosowanie będą miały odpowiednio przepisy kodeksu pracy (art. 43 ust. 1 uops).
Ustawodawca przyznał pracodawcom samorządowym w dużej mierze uprawnienia regulujące czas pracy z kodeksu pracy. Takie kwestie jak np. wymiar czasu pracy, okresy odpoczynku dobowego i tygodniowego, systemy i rozkłady czasu pracy, okres rozliczeniowy czasu pracy, przerwy w pracy mogą zostać odpowiednio zastosowane do pracowników samorządowych.
O ile zastosowanie przez pracodawcę samorządowego przepisów kodeksu pracy, wobec braku unormowania z pragmatyki, nie stanowi zasadniczo trudności w jego późniejszym stosowaniu, o tyle w praktyce kłopotliwe bywa rozstrzygnięcie, na ile szczególny przepis pragmatyki służbowej jest kompletny, czy w jakimś zakresie nie będzie jednak konieczne odwołanie się do zapisów kodeksowych. Na gruncie przepisów o czasie pracy z ustawy o pracownikach samorządowych również widoczne są te problemy, które zostały przedstawione poniżej.
REGULACJA ROZKŁADU CZASU PRACY
Ustawodawca w art. 42 ust. 1 uops odnosi się do obowiązku unormowania w regulaminie pracy między innymi rozkładu czasu pracy. Ustawa o pracownikach samorządowych nie zawiera żadnych odniesień dotyczących składników regulaminu pracy, dlatego należy przyjąć, że w zakresie wymaganych elementów regulaminu pracy zastosowanie będzie miał art. 104 kp.
Regulamin pracy dotyczy pracodawców zatrudniających minimum 50 pracowników, dlatego też nie można wykluczyć, że w przypadku niewielkiego podmiotu samorządowego, którego stan zatrudnienia będzie mniejszy niż 50 pracowników, kwestie porządku wewnętrznego i rozkładu czasu pracy zostaną zawarte w obwieszczeniu wynikającym z art. 150 § 1 kp.
Odnosząc się do zagadnień dotyczących wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, należałoby wspomnieć, że ustawa o pracownikach samorządowych nieco zmodyfikowała, względem kodeksu pracy, przesłanki polecenia pracy w godzinach nadliczbowych. Według pragmatyki pracodawca może polecić pracę nadliczbową, gdy wymaga tego potrzeba jednostki, a w razie wystąpienia wyjątkowych przypadków – także w porze nocnej, niedziele i święta. Według Magdaleny Rycak przesłanka polecenia pracy w godzinach nadliczbowych z art. 42 ust. 2 uops nie musi mieć charakteru szczególnej potrzeby, tak jak wynika to z kodeksu pracy. Wystarczą zwykłe potrzeby jednostki samorządowej. Natomiast praca w porze nocnej, niedziele i święta powinna być traktowana jako zdarzenia incydentalne. W doktrynie został utrwalony pogląd, zgodnie z którym do przesłanek wyjątkowych przypadków pracy w porze nocnej, niedziele i święta należy odnieść regulację art. 151 kp. Dlatego dopuszczalna będzie praca pracownika samorządowego:
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- przy niezbędnych remontach;
- przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, zwłaszcza w jednostkach gospodarki komunalnej, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej.
W związku z możliwością świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych przez pracowników samorządowych powstała wątpliwość, czy ma do nich zastosowanie przepis limitujący liczbę godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym (art. 151 § 3 kp), ponieważ w pragmatyce samorządowej nie uregulowano tej kwestii.
Według Krzysztofa Walczaka brakuje podstaw do stosowania tego przepisu z trzech względów:
- służebna rola zadań wykonywanych przez pracowników samorządowych;
- zmodyfikowanie regulacji dotyczącej polecania pracy w godzinach nadliczbowych w celu ułatwienia jej stosowania, zmniejszenia rygorów co do jej zlecenia;
- w uops brakuje przesłanki szczególnych potrzeb pracodawcy, do których odsyła art. 151 § 3 kp.
Inni przedstawiciele doktryny twierdzą przeciwnie. Mając jednakże na względzie zawarte w art. 43 ust. 1 uops odesłanie do odpowiedniego (a nie wprost) stosowania przepisów kp, należy stwierdzić, że pracodawca samorządowy powinien mieć świadomość, iż pracownika samorządowego obowiązują jednak pewne ograniczenia odnośnie do rocznej liczby godzin nadliczbowych. Jedynie na marginesie należy wspomnieć, że kodeksowy 150-godzinny roczny limit może zostać powiększony (w ramach regulacji wewnątrzzakładowych), nie więcej jednak niż do 416 godzin w roku kalendarzowym.
[…]
Krzysztof Grabowski
specjalista z zakresu prawa pracy, doświadczony praktyk, trener i szkoleniowiec