Artykuł pochodzi z wydania: Styczeń-Marzec 2025
Zagadnienie dni ustawowo wolnych od pracy ma ogromne znaczenie praktyczne dla pracodawców i pracowników. Rozmiar wykonywanej pracy zależy bowiem od wymiaru czasu pracy ustalanego zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa pracy, a te są silnie skorelowane z liczbą dni wolnych wynikających z ustaw oraz z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.
Przyjmuje się, że dni wolne od pracy stanowią czas regeneracji sił witalnych pracownika, czas na odpoczynek zarówno w wymiarze tygodniowym, jak i rocznym. Niezwykle istotne jest także określenie zobowiązania pracowniczego w zakresie ilości świadczonej pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym czasu pracy, ponieważ ma wpływ na należne pracownikowi wynagrodzenie za pracę wykonaną. Właśnie z tej perspektywy istotne znaczenie ma ustawa z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2024 r., poz. 1965; dalej: ustawa nowelizująca). Wskazany akt prawny uczynił istotne zmiany w zakresie organizacji dni ustawowo wolnych od pracy. Przyjrzymy się temu w niniejszym artykule.
Zakres przedmiotowy zmian
Projektodawca w ustawie nowelizującej dokonuje zmian w kilku aktach prawnych tj.:
- w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (tekst jedn. DzU z 2020 r., poz. 1920 ze zm.; dalej: udwp);
- w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2023 r., poz. 1465 ze zm.; dalej: kp);
- w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 17 ze zm.);
- w ustawie z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 449 ze zm.).
Ustawa nowelizująca obejmuje obszar dni ustawowo wolnych, wprowadzając jako dzień wolny od pracy 24 grudnia – Wigilię Bożego Narodzenia.
Sytuacja taka wynika z faktu, że ustalenie dni wolnych od pracy w przepisach udwp oddziałuje na całą sferę stosunków pracowniczych, przede wszystkim w zakresie organizacji czasu pracy (np. obniżenie ustawowego wymiaru czasu pracy), w obszarze prawa do wynagrodzenia za pracę (np. dodatki za pracę nadliczbową, potencjalne dodatki za pracę w święta) czy w ogóle dopuszczalności zlecania pracy w święto.
Nie należy jednak zapominać, że ustawa nowelizująca dokonała również zmian w zakresie ograniczenia handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. Ustawa nowelizująca zmodyfikowała bowiem zakres zakazu zatrudniania osób w handlu i ukształtowała go w sposób znacząco odmienny od dotychczasowych rozwiązań. Zmodyfikowana formuła zakazu przewiduje, że powierzanie wykonywania pracy w handlu lub wykonywania czynności związanych z handlem nieodpłatnie w placówkach handlowych w niedziele i święta, a także w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy – jest zakazane.
Jednocześnie zakaz handlu został zniesiony w odniesieniu do następujących dni:
- kolejnych trzech niedziel poprzedzających Wigilię Bożego Narodzenia;
- niedzieli bezpośrednio poprzedzającej pierwszy dzień Wielkiej Nocy;
- ostatniej niedzieli przypadającej w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu.
Interesujące jest zastrzeżenie, że w przypadku zniesionego zakazu handlu w kolejne trzy niedziele poprzedzające Wigilię Bożego Narodzenia pracownik lub osoba zatrudniona w handlu może wykonywać pracę w handlu oraz realizować czynności związane z handlem nie więcej niż w dwie niedziele.
Jednocześnie przyjęto regułę, zgodnie z którą w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy w placówkach handlowych:
- handel oraz wykonywanie czynności związanych z handlem;
- powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem
– po godzinie 14.00 są zakazane, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 6 ustawy nowelizującej.
Ponadto przewidziano normę uprawniającą pracownika do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze skróceniem czasu pracy. Otóż pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem wymiaru jego czasu pracy z powodu wykonywania pracy w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy do godziny 14.00.
Skutki wprowadzenia nowego dnia wolnego
Powszechne oddziaływanie na zmiany w prawie pracy dokonane ustawą nowelizującą ma regulacja zawarta w art. 1. W ustawie o dniach wolnych od pracy w pkt 1 po lit. k dodano lit. ka, która uczyniła Wigilię Bożego Narodzenia dniem wolnym od pracy. Dzień ten jest dniem wolnym w rozumieniu przepisów prawa pracy i ma charakter szczególny.
Wyjątkowość dni wolnych od pracy została przewidziana już w ustawie zasadniczej, w art. 66, zgodnie z którym pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów.
Maksymalne normy czasu określa ustawa. Umieszczenie w rozdziale II Konstytucji RP, poświęconej wolnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela, zagadnienia dni wolnych od pracy podkreśla znaczenie tej problematyki.
Należy zauważyć, że doniosłość tego zagadnienia stanowiła kanwę wypracowania projektu ustawy nowelizującej. Uzasadnienie ustawy przedstawione przez projektodawców wskazuje na głębokie podstawy o charakterze aksjologicznym, motywujące do podjęcia decyzji o złożeniu tego projektu do Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu projektu podkreślono szczególny charakter Wigilii Bożego Narodzenia w naszym kręgu kulturowym, spędzanej w gronie rodzinnym, kultywując m.in. tradycje religijne. Zaznaczono, że pracodawcy dokonywali samodzielnie, z własnej inicjatywy, skrócenia czasu pracy w tym dniu, aby pracownicy mogli przygotować się do tego wieczoru, zwłaszcza jeżeli wybierali się w podróż do najbliższych, aby z nimi spędzić święta Bożego Narodzenia. Wyjątkowość tego dnia i wieczoru z perspektywy religijnej i rodzinnej skłaniała do zaproponowania takiej zmiany, zwłaszcza że będzie ona dotyczyła szerokiego kręgu osób, ponieważ liczba pracowników najemnych jest w Polsce stosunkowo duża. W uzasadnieniu do ustawy podniesiono także inny bardzo istotny aspekt:
Dodatkowy dzień wolny w Wigilię Bożego Narodzenia ułatwi pracownikom łączenie życia zawodowego z życiem prywatnym, a co za tym idzie ułatwi sprawowanie opieki nad dziećmi, które najczęściej w tym dniu nie mają zajęć edukacyjnych a jedynie, zapewnione w szkołach, zajęcia opiekuńcze.
Wydaje się, że poszukiwanie dodatkowych dni wolnych od pracy w polskim systemie prawnym jest głęboko uzasadnione i wymaga poszerzonej refleksji prawnej. Właściwe jest poszukiwanie tych rozwiązań w kontekście przesłanek aksjologicznych jako wartościujących działania ustawodawcy.
[…]
Łukasz Paroń
specjalista prawa pracy