Poza zawarciem umowy o pracę stosunek pracy może również powstać z mocy mianowania, powołania czy wyboru. Stosunek pracy nawiązywany na podstawie wyboru ma charakter subsydiarny względem dominującego stosunku organizacyjno-prawnego. Przyjrzymy się tym pozaumownym stosunkom pracy.
W doktrynie stosunki pracy powstające z mocy mianowania, powołania czy wyboru nazywane są pozaumownymi, a podstawą powstania każdego z nich jest zgodne oświadczenie woli pracodawcy lub podmiotu występującego w jego imieniu oraz kandydata na pracownika. Sformułowanie „pozaumowne stosunki pracy” oznacza powstające poza umową o pracę i w swej istocie nieodbiegające od regulacji zawartej w art. 11 kp.
NAWIĄZANIE STOSUNKU PRACY
Zgodnie z art. 73 § 1 kp nawiązanie stosunku pracy następuje na podstawie wyboru, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika. Decydują o tym właściwe przepisy o charakterze ustawowym lub wewnątrzorganizacyjnym. Najczęściej omawiana podstawa nawiązania stosunku pracy występuje w administracji samorządowej. Ponadto nawiązywanie stosunków pracy przez wybór stosowane jest przede wszystkim w przypadku pracowników pełniących kierownicze funkcje w organizacjach społecznych, np. w związkach zawodowych albo w zarządach spółek handlowych, jeśli umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub statut spółki akcyjnej tak stanowią.
W jednostkach samorządu terytorialnego zatrudnienie na stanowiskach urzędniczych następuje na podstawie umowy o pracę, powołania lub wyboru.
Wybór jest podstawą stosunku pracy pracowników samorządowych na stanowiskach wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (dalej: uops). Stosunek pracy na podstawie wyboru nawiązuje się, jeżeli tak stanowi statut odpowiednio województwa lub powiatu, z marszałkiem województwa, wiceprzewodniczącym zarządu oraz pozostałymi członkami zarządu województwa, starostą, wicestarostą oraz pozostałymi członkami zarządu powiatu, a ponadto z wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, a w związkach jednostek samorządu terytorialnego z przewodniczącym zarządu i pozostałymi członkami zarządu.
Z kolei w urzędzie m.st. Warszawy na podstawie wyboru są zatrudniani burmistrz dzielnicy m.st. Warszawy, zastępca burmistrza dzielnicy m.st. Warszawy i pozostali członkowie zarządu dzielnicy m.st. Warszawy.
Wybór jest zatem fakultatywną formą nawiązania stosunku pracy na szczeblu powiatu i województw oraz obligatoryjną jedynie na poziomie gminy. Statuty województwa i powiatu oraz związków jednostek samorządu terytorialnego mogą regulować pełnienie funkcji z wyboru bez nawiązywania stosunku pracy.
W wyroku z 21 listopada 1990 r. (SA/Ka 690/90) NSA stwierdził, że wybór przewodniczącego rady gminy nie stanowi podstawy nawiązania z nim stosunku pracy w rozumieniu art. 73 § 1 kp. Z wyboru nie wynika bowiem obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika. W drodze wyboru powierza się przewodniczącemu jedynie wykonywanie funkcji o charakterze społecznym, określonych w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: usg). Z uwagi na fakt unormowania w przepisach uops kwestii rozwiązania stosunku pracy pracowników samorządowych z wyboru rada gminy nie ma kompetencji do odmiennego uregulowania tej kwestii. Przywołany przepis kp oznacza, że statuty województwa, powiatu oraz związków jednostek samorządu terytorialnego regulują skutki materialnoprawne wyboru, tj. czy wraz z powierzeniem określonej funkcji nastąpi nawiązanie stosunku pracy, czy też na skutek wyboru powierzona zostanie określona funkcja i będzie ona pełniona poza stosunkiem pracy.
Wybór skutkuje równocześnie powierzeniem określonej funkcji oraz nawiązaniem stosunku pracy tylko wtedy, gdy postanowienia statutu jasno na to wskazują.
Natomiast w przypadku, gdy statut nie reguluje omawianego zagadnienia, należy przyjąć, że osoby będą pełniły powierzone funkcje, nie mając statusu pracownika samorządowego.
Z kolei na gruncie ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (dalej: ksh) w spółce dla stwierdzenia ważności aktu wyboru wymagane jest wyraźne uregulowanie w jej umowie lub statucie, że objęcie funkcji wiąże się z obowiązkiem świadczenia pracy w charakterze pracownika. W przeciwnym razie wybór nie prowadzi do zatrudnienia, ale skutkuje jedynie powstaniem stosunku członkostwa w zarządzie. Podjęcie uchwały o wyborze np. etatowego członka związku zawodowego, bez wskazania odmiennego terminu nawiązania stosunku pracy, jest równoznaczne z nawiązaniem stosunku pracy z tym dniem nawet w przypadku, gdy między datą podjęcia uchwały o wyborze a potwierdzeniem na piśmie nawiązania stosunku pracy upłynęły np. 2 miesiące.
[…]
Lena Choczaj
prawnik, specjalista z zakresu administracji publicznej