Artykuł pochodzi z wydania: Lipiec-Sierpień 2022
Żyjemy w trudnych czasach. Pandemia, wojna w sąsiednim kraju, trudna sytuacja gospodarcza spowodowały wzrost inflacji. Ta ostatnia bezpośrednio wpływa na realne obniżenie wartości otrzymywanych wynagrodzeń, a w konsekwencji poziomu życia. To w rezultacie sprawia, że narasta frustracja i niezadowolenie wśród pracowników, co również dotyka osób zatrudnionych w urzędach.
Ze względu na wielość i częstą zmienność zadań związanych z zapewnieniem funkcjonowania państwa w trakcie pandemii następuje pogorszenie komfortu pracy. Konsekwencją jest presja pracowników na pracodawców, której celem jest wymuszenie podwyżki płac i poprawy warunków pracy.
SPORY ZBIOROWE
W przypadku, w którym postulaty zatrudnionych nie są realizowane przez pracodawców, instrumentów prawnych wywierania presji dostarcza ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (tekst jedn. DzU z 2020 r., poz. 123 ze zm.; dalej: ursz). Zgodnie z jej zapisami spór zbiorowy pracowników z pracodawcą może dotyczyć warunków pracy i płacy lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych. Nie jest dopuszczalne prowadzenie sporu zbiorowego w celu poparcia indywidualnych żądań pracowniczych, jeżeli ich rozstrzygnięcie jest możliwe w postępowaniu przed organem rozstrzygającym tego rodzaju roszczenia. Reprezentantami pracowników w sporze zbiorowym są związki zawodowe.
Spór zbiorowy istnieje od dnia wystąpienia przez podmiot reprezentujący interesy pracownicze do pracodawcy z żądaniami, jeżeli pracodawca ich nie uwzględni w terminie określonym w wystąpieniu nie krótszym niż 3 dni.
Ustawodawca wskazał, w jaki sposób strony powinny postępować, aby spór został rozwiązany. Po pierwsze, muszą wszcząć rokowania, jeżeli one nie przynoszą rezultatu, wtedy powinny skorzystać z mediacji. Jeżeli to nie pomoże, w grę wchodzi możliwość arbitrażu. Jednak ustawodawca w przepisach ursz wskazuje tylko narzędzia pomocne do tego, aby strony osiągnęły porozumienie, nie wskazując ostatecznych terminów, co powoduje, że spór zbiorowy może trwać latami.
W celu wywarcia presji na pracodawcę pracownicy często organizują strajk, a więc zbiorowe powstrzymywanie się od wykonywania pracy, aby wymusić ustępstwa na pracodawcy.
CZY STRAJK JEST POWSZECHNIE DOPUSZCZALNY?
Jednoznacznej odpowiedzi w tym zakresie dostarcza art. 19 ust. 3 ursz o treści:
Prawo do strajku nie przysługuje pracownikom zatrudnionym w organach władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej, sądach oraz prokuraturze.
Jednoznacznie wyrażone stanowisko w doktrynie prawa pracy1 wskazuje, że te podmiotowo- -organizacyjne ograniczenia prawa do strajku w strukturach publicznych dotyczą wszystkich osób zatrudnionych w formie stosunku pracy (także przy pracach pomocniczych i porządkowych) w:
- Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów;
- poszczególnych ministerstwach;
- urzędach naczelnych i centralnych (np. Głównym Urzędzie Ceł, Generalnym Inspektoracie Celnym, Biurze Bezpieczeństwa Narodowego, Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Państwowej Agencji Atomistyki, Państwowej Komisji Wyborczej, Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej, Urzędzie Zamówień Publicznych, Urzędzie do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Urzędzie Dozoru Technicznego, Powiatowych Urzędach Pracy, Wyższym Urzędzie Górniczym, Urzędzie Patentowym, Urzędzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Urzędzie Głównego Geodety Kraju, Centralnym Inspektoracie Standaryzacji, Głównym Inspektoracie Lotnictwa Cywilnego, Głównym Urzędzie Miar, Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska, Generalnym Inspektoracie Celnym, Urzędzie Ochrony Danych Osobowych, Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, Głównym Komitecie Przeciwpowodziowym, Krajowej Radzie Sądownictwa, Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji, Państwowej Komisji Wyborczej, Krajowym Centrum Koordynacji Ratownictwa, Polskim Komitecie Normalizacyjnym);
- urzędach administracji rządowej (np. urzędach wojewódzkich);
- urzędach administracji specjalnej (np. urzędach i izbach skarbowych, organach: Państwowej Inspekcji Pracy, Inspekcji Ochrony Środowiska, Państwowej Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Urzędzie Regulacji Telekomunikacji, Państwowej Służbie Ochrony Zabytków);
- urzędach administracji samorządowej (np. urzędach gminy, powiatu) i strażach gminnych;
Przez administrację samorządową należy rozumieć część administracji publicznej, działającej na wszystkich stopniach zasadniczego podziału terytorialnego kraju: w gminie, powiecie, województwie, wykonującej zdecentralizowaną część zadań publicznych.
Na administrację samorządową składają się organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego, a więc: rada gminy, powiatu, sejmik województwa, organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego: wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, zarządy powiatów z ich przewodniczącymi, starostami i marszałkami wraz z aparatem pomocniczym – urzędami gmin, starostwami powiatowymi, urzędami marszałkowskimi. Mając na uwadze tę definicję administracji samorządowej, należy jednoznacznie stwierdzić, że prawa do strajku nie mają pracownicy urzędów marszałkowskich, starostw powiatowych oraz urzędów gmin oraz osoby wchodzące w skład organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego.
- sądach powszechnych (rejonowych, okręgowych, apelacyjnych);
- sądach szczególnych (np. wojewódzkich sądach administracyjnych);
- Sądzie Najwyższym;
- Naczelnym Sądzie Administracyjnym;
- powszechnych i wojskowych jednostkach prokuratury.
Przedstawione wyliczenie nie ma charakteru zamkniętego ze względu na olbrzymią liczbę różnych urzędów.
Prawo do strajku przysługuje pracownikom administracji, jeżeli nie są zatrudnieni w organach władzy, administracji rządowej i samorządowej np. nie ma wątpliwości, że w strajku mają prawo brać udział pracownicy administracji i obsługi zatrudnieni w szkołach i placówkach oświatowych.
Należy wskazać, że ustawodawca w art. 78 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (tekst jedn. DzU z 2021 r., poz. 1233 ze zm.; dalej: usc) dodatkowo podkreślił, iż: „Członkowi korpusu służby cywilnej nie wolno uczestniczyć w strajku lub akcji protestacyjnej zakłócającej normalne funkcjonowanie urzędu”. Będzie to miało duże znaczenie dla opisywanych niżej innych niż strajk akcji protestacyjnych, których członkowie służby cywilnej nie będą mogli stosować w celu osiągnięcia porozumienia kończącego spór zbiorowy.
[…]
Olgierd Kucharski
ekspert prawa pracy, doktor nauk prawnych, adiunkt w Akademii Jana Długosza w Częstochowie