Artykuł pochodzi z wydania: Listopad-Grudzień 2022
Umowa o pracę na czas nieokreślony jest korzystna dla pracownika i pracodawcy z wielu powodów, daje obu stronom m.in. poczucie bezpieczeństwa i stabilnego zatrudnienia. Bywają jednak sytuacje, w których dochodzi do zwolnienia pracownika, a przy takiej formie umowy nie jest to takie proste, ponieważ na pracodawcy spoczywa obowiązek konsultacji tego zwolnienia ze związkiem zawodowym.
W przepisach kodeksu pracy znajduje się art. 38, który dotyczy obowiązku konsultacji pracodawcy z zakładową organizacją związkową (dalej: ZOZ) zamiaru wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Zgodnie z art. 38 kp:
- o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracodawca zawiadamia na piśmie reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy;
- jeżeli zakładowa organizacja związkowa uważa, że wypowiedzenie to byłoby nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia zgłosić na piśmie pracodawcy umotywowane zastrzeżenia;
- po rozpatrzeniu stanowiska organizacji związkowej, a także w razie niezajęcia przez nią stanowiska w ustalonym terminie, pracodawca podejmuje decyzję w sprawie wypowiedzenia.
Jeżeli zatem pracodawca poweźmie zamiar wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, ma obowiązek skonsultowania tego zamiaru z reprezentującą pracownika ZOZ. W praktyce oznacza to, że zanim pracodawca wręczy wypowiedzenie pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, musi najpierw zwrócić się na piśmie do ZOZ reprezentującej tego pracownika o wyrażenie opinii w tej sprawie. W piśmie skierowanym do ZOZ musi być podana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie.
W przepisach prawa pracy istnieje szereg regulacji służących ochronie interesu pracownika w relacjach z pracodawcą, których celem jest w szczególności zapewnienie pracownikowi stabilności zatrudnienia.
Do takich rozwiązań prawnych zaliczamy m.in. wymóg uzyskania przez pracodawcę opinii związku zawodowego w sprawie planowanego rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę na czas nieokreślony.
Członkostwo w związku zawodowym tradycyjnie wiąże się nie tylko z obroną pracowniczych interesów zbiorowych, lecz także indywidualnych. Ochrona praw pracowniczych należy bowiem do ustawowych i statutowych obowiązków każdego związku zawodowego. Jednym z przejawów takiej ochrony jest obowiązek pracodawcy zawiadomienia zakładowej organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Obowiązek ten określa się jako „obowiązek konsultacji” lub „konsultacja zamiaru wypowiedzenia”.
OBOWIĄZEK PRZEPROWADZENIA KONSULTACJI ZAMIARU WYPOWIEDZENIA Z ZOZ
Zgodnie z art. 38 kp reprezentująca pracownika ZOZ ma prawo zostać poinformowana przez pracodawcę o zamiarze wypowiedzenia temu pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Pracodawca jest zobowiązany do przeprowadzenia konsultacji zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę w dwóch przypadkach:
- gdy zamierza wypowiedzieć umowę na czas nieokreślony, a pracownik jest członkiem ZOZ;
- gdy zamierza wypowiedzieć umowę na czas nieokreślony, a ZOZ podjął się reprezentowania niezrzeszonego pracownika na jego wniosek.
Oznacza to, że pracodawca nie jest zobowiązany do przeprowadzenia konsultacji w przypadku zamiaru wypowiedzenia innego rodzaju umowy o pracę, jak np. umowy zawartej na czas określony czy na okres próbny.
Ustawodawca w art. 38 kp wymógł obowiązek konsultacji zamiaru wypowiedzenia, co oznacza, że musi mieć ona charakter uprzedni (wyprzedzający) wobec samego wypowiedzenia.
Obowiązek konsultacji zamiaru wypowiedzenia umowy oznacza obowiązek pracodawcy zasięgnięcia opinii ZOZ. Pracodawca nie musi uzyskać zgody ZOZ na wypowiedzenie. Nawet w przypadku przedstawienia negatywnej opinii ZOZ zwolnienie pracownika jest dopuszczalne.
Zgodnie z wyrokiem SN z 9 maja 2017 r. (I PK 157/16) art. 38 kp nie wymaga zgody organizacji zakładowej na rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę.
Jeżeli zdaniem ZOZ wypowiedzenie byłoby nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia zgłosić na piśmie pracodawcy umotywowane zastrzeżenia. Po rozpatrzeniu stanowiska organizacji związkowej, a także w razie niezajęcia przez nią stanowiska w ustalonym terminie, pracodawca podejmuje decyzję w sprawie wypowiedzenia.
ZOZ, CZYLI PODMIOT UPRAWNIONY DO ZAOPINIOWANIA ZAMIARU WYPOWIEDZENIA UMOWY
Ustawodawca w art. 38 kp przewiduje obowiązek konsultacji zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony z reprezentującą pracownika ZOZ.
Zasady tworzenia i działania związków zawodowych określono w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2022 r., poz. 854 ze zm.; dalej: uzz). Zgodnie z art. 7 tej ustawy:
- w zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkie osoby, o których mowa w art. 2 ust. 1 i 3–6 uzz, niezależnie od ich przynależności związkowej;
- w sprawach indywidualnych dotyczących wykonywania pracy zarobkowej związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków;
- na wniosek niezrzeszonej osoby, o której mowa w art. 2 ust. 1 i 3–6 uzz, związek zawodowy może podjąć się obrony jej praw i interesów wobec pracodawcy.
Oznacza to, że w sprawach indywidualnych dotyczących wykonywania pracy zarobkowej związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków, a nadto na wniosek niezrzeszonej osoby związek zawodowy może podjąć się obrony jej praw i interesów wobec pracodawcy.
Jeżeli u pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa, każda z nich broni praw i reprezentuje interesy swoich członków (art. 30 ust. 1 uzz). Osoba wykonująca pracę zarobkową, niezrzeszona w związku zawodowym, ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących osób wykonujących pracę zarobkową będących członkami związku, jeżeli wybrana przez nią zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jej praw (art. 30 ust. 2 uzz).
Jak stanowi z kolei art. 30 ust. 3 uzz, w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę w rozumieniu art. 3 kp do współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca, przed podjęciem działania, jest zobowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracowniku korzystającym z jej obrony, zgodnie z wyżej przywołanymi ust. 1 i 2 art. 30 uzz. Nieudzielenie tej informacji w terminie 5 dni od dnia otrzymania przez ZOZ wniosku zwalnia pracodawcę z obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tego pracownika. Oznacza to, że w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z ZOZ (także dla potrzeb dochowania wymogu przeprowadzenia konsultacji, o której mowa w art. 38 kp), pracodawca, przed podjęciem działania, jest zobowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracowniku korzystającym z jej obrony.
Nieudzielenie tej informacji w terminie 5 dni od dnia otrzymania przez zakładową organizację związkową wniosku zwalnia pracodawcę z obowiązku współdziałania z ZOZ w sprawach dotyczących tego pracownika.
Obowiązek konsultacji z ZOZ zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony nie oznacza, że pracodawca może okresowo zwracać się do ZOZ o informację o pracownikach korzystających z jej ochrony. Jest to możliwe tylko w określonych przez prawo sytuacjach, w tym w razie zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony. Nie do przyjęcia jest domaganie się przez pracodawcę od ZOZ takich danych o osobach, których nie dotyczy zamiar wypowiedzenia. Nie można też zbierać ich na zapas (wyrok WSA w Warszawie z 13 stycznia 2012 r., II SA/Wa 1003/11).
W podobnym tonie wypowiedział się SN, którego zdaniem pytanie o to, czy dana osoba korzysta z obrony związkowej, trzeba kierować do zakładowej organizacji za każdym razem, gdy firma planuje zwolnienie osób zatrudnionych na czas nieokreślony (uchwała SN z 24 stycznia 2012 r., III PZP 7/11). Pracodawca nie musi bowiem dysponować listą pracowników, aby móc przeprowadzić konsultację. Nie może też, co do zasady, występować skutecznie o przekazanie listy pracowników korzystających z obrony organizacji związkowej. Odmowa udzielenia zbiorczej informacji nie zwalnia pracodawcy z obowiązku
wyrażonego w art. 38 kp (wyrok SN z 4 czerwca 2013 r., II PK 297/12).
Obowiązek konsultacyjny istnieje wyłącznie w przypadku zamiaru wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony pracownikowi reprezentowanemu przez organizację spełniającą wymagania ustawowe dla ZOZ.
Co również ważne, z punktu widzenia uprawnień ZOZ organizacja ta przedstawia pracodawcy co 6 miesięcy – według stanu na 30 czerwca i 31 grudnia – w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym okresie, informację o liczbie członków. Jeżeli osoba wykonująca pracę zarobkową należy do więcej niż jednej ZOZ działającej u danego pracodawcy, przy ustalaniu liczby członków zrzeszonych w organizacji związkowej osoba ta może być uwzględniona tylko jako członek jednej wskazanej przez siebie zakładowej organizacji związkowej.
Organizacja, która została utworzona w ciągu 6-miesięcznego okresu sprawozdawczego, przedstawia pracodawcy pierwszą informację o liczbie członków – według stanu na dzień złożenia informacji – w terminie 2 miesięcy od dnia utworzenia organizacji związkowej. Przedstawienie informacji w terminie określonym w zdaniu poprzednim nie wyłącza obowiązku złożenia przez tę organizację informacji w ogólnie obowiązujących terminach (tj. 30 czerwca i 31 grudnia).
Organizacji, która nie wypełniła w terminie obowiązków informacyjnych, nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tych obowiązków.
Informacja o liczebności ZOZ jest udostępniana przez pracodawcę do wglądu innej działającej u niego organizacji związkowej, na pisemny wniosek tej organizacji. Pracodawca lub działająca u niego organizacja związkowa może zgłosić pisemne zastrzeżenie co do liczebności danej ZOZ w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez tę organizację informacji w powyższym zakresie. Procedura weryfikacji liczebności ZOZ, a zatem prawa do występowania tej organizacji jako ZOZ, została określona w art. 251 ust. 8 i n. uzz.
[…]
Iwona Hickiewicz
ekspert prawa pracy